Ik begin deze zomer met de zomeropdrachten van Statief, als opmaat naar jaar 3. Dat wordt een spannend en leuk jaar. Daarvoor moet ik alles uit de kast halen. Mijn doel is om in 2024 een expositie en boek pf krant te realiseren over mijn thema 'onzichtbaar werk'. Een serie portretten van mensen die op straat zichtbaar werken maar niet herkend worden. Ik wil hen daarnaast fotograferen in een andere prive situatie, waarin zij wel herkend en erkend worden, in iets waarin zijn uitblinken of zich prettig voelen. Daarvoor wil ik mijn vaardigheden op het gebied van portret- en documentaire fotografie verbeteren.

In het boek over Martien Coppens (Lessen voor het oog) (van Raaij (red), 2003) las ik een interessante bijdrage van Ellen Tops over de sequentie als uitdrukkingsvorm (Tops, 2003). Coppens zag fotografie nadrukkelijk als een zelfstandig medium met een eigen werking (…): ‘het samenbrengen van onderwerpen in een verband is een typisch fotografische potentie. “Eerst de voldragen reeks van één onderwerp zal de leek doen beseffen, dat de fotografie over een eigen uitdrukkingsmiddel beschikt dat zijn bestaansrecht heeft, omdat het geheel afwijkt van al het andere. (…) De fotograaf legt in een enkel moment de basis voor zijn werk, kan (daarom) meer momenten kort achter elkaar vasthouden en zijn indrukken verwerken in een serie van foto’s die hun betekenis aan elkaar ontlenen.’ In zijn tijd (jaren 30 en 40) – die picturalistisch georiënteerd was – waren fotoreeksen geen standaard en stuitten op weerstand. Het idee van een surplus aan zeggingskracht ging in tegen de gangbare opvatting van het afzonderlijke fotobeeld als compleet en uitdrukkingsvol. Coppens werk werd vaak geweigerd voor tentoonstellingen, maar hij bleef bij zijn standpunt: ‘niet alleen heeft elk te fotograferen onderwerp diverse interessante aspecten die in een afzonderlijke totaal opname moeilijk te vangen zijn, maar ook biedt de fotografie de mogelijkheid snel opeenvolgende momenten vast te leggen. Zijn bekendste sequentie is de Vlaamse boerin die een oorlogsherinnering herbeleefd. En bij meerdere opnamen komen de sculpturale vormen goed tot hun recht, omdat het object immers van meerdere kanten kan worden gezien. De uiterste vorm van de sequentie is wellicht het fotoboek: een boek ‘componeren’, onderwerp en doel vaststellen, fragmenten monteren. Daarmee reflecteert het niet alleen het object maar ook de kunstenaar.

Op oudejaarsdag heb ik een boek over Margaret Bourke-White gelezen: Margaret Bourke-White: Momnents in History. Het beeld dat ik van haar had was niet zo positief. Ik weet niet meer welke fotograaf kritiek op haar had (Walker Evans of Paul Strand?), maar het beeld is wel ten gunste veranderd. Wars van kunstzinnige fotografie, ondanks of juist door haar opleiding in de stijl van photo-secession van Stieglitz. Indrukwekkende foto’s heeft zij gemaakt. De meest aangrijpende zijn wel de foto’s in het fotoboek ‘Dear Fatherland, Rest Quitly, A Report on the Collapse of Hitler’s “Thousand Years”, dat verscheen na WO II. Foto’s genomen in Buchenwald (met gestapelde lijken) en van Nazi’s die zelfmoord hebben gepleegd (en hun kinderen daarin meegenomen hebben). Opvallend is dat zij altijd tekst bij haar foto’s wilde hebben, die het verhaal bij die foto kunnen vertellen. Dat zou een foto op zichzelf maar beperkt kunnen. Daartegenover wilde ze eigenlijk geen door haar gemaakte foto’s in haar autobiografie, alleen foto’s van haar in actie. De uitgever heeft uiteindelijk toch iconische foto’s van haar in het boek opgenomen. Margaret Bourke-White ( June 14, 1904 – August 27, 1971) was an American photographer and documentary photographer. She is best known as the first foreign photographer permitted to take pictures of Soviet industry, the first female war correspondent (and the first woman permitted to work in combat zones) and the first female photographer for Henry Luce's Life magazine, where her photograph appeared on the first cover. She died of Parkinson's disease about eighteen years after she developed her first symptoms.

Ik las een mooie tekst van Avedon in zijn voorwoord van ‘In the American West’: A portrait is not a likeness. The moment an emotion or fact is transformed into a photograph it is no longer a fact but an opinion. There is no such thing as inaccuracy in a photograph. All photographs are accurate. None of them is the truth. Hij legt ook zijn werkwijze uit: wit papier als achtergrond (3 bij 2,5 meter), in de schaduw, een grote camera (8x!0) op een tripod, links naast de camera staan (niet erachter) en ruim een meter van het subject, dus niet te ver. Zo dichtbij dat je het subject aan kan raken. Ik heb nog veel te leren. De techniek heb ik redelijk onder de knie, maar zie eens het model zo te krijgen als Avedon deed!

Gisteren heb ik van de bibliotheek ‘Volume II’ van Erwin Olaf gehaald (Olaf, 2014). Een overzicht van stillevens, portretten en historische taferelen uit de jaren 2008 tot 2014. Technisch gezien zijn het fantastische foto’s, een enorme rijkdom aan details en kleur. Ondanks de zware of donkere sfeer, is het vrijwel nergens in de schaduwpartijen helemaal dichtgelopen. Dat vind ik knap. En dan de composities. Daar is veel over nagedacht en je vraagt je iedere keer af: waarom deze compositie of deze mensen in deze verhoudingen? Welk verhaal wil hij vertellen? De foto op pagina 6/7 (Clärchen’s Ballroom, Westend 2013) is indrukwekkend. Een jong meisje staat midden in de zaal en kijkt naar de fotograaf. Drie oude vrouwen, half naakt contrasteren enorm met dat jonge meisje. Er zich ook nog een slapende oude man aan een tafeltje. Zijn de vrouwen de jury? Of is het bedoeld om het verval van schoonheid te accentueren? Francis Hodgson, die het begeleidende essay schrijft zegt het volgende: “Olaf has invented a way of slowly filling photographs with deep melancholy, like an eye slowly filling with tears.” Dat is heel treffend verwoord.

Ik ben op veel fronten met fotografie bezig. Natuurlijk foto’s maken (op straat, voor de opleiding, portretten van de buren, analoog onderweg, enzovoort) en deze bewerken. Een tweede activiteit is veel lezen over fotografie (nieuwste aanwinst is ‘The ongoing moment’ van Geoff Dyer, die ook het voorwoord schreef voor ‘Understanding a Photograph’ van John Berger. Naast ‘theorie’ benut ik veel praktijkboeken over (leren flitsen), bestudeer ik fotoboeken en kijk ik video’s of tutorials. Tenslotte maak ik series en probeer die te exposeren. Mijn eerste online expositie is nu een feit op de site van Fotoexpositie.nl. Het is een kleine serie over het werk op straat in de vroege ochtend in Venetië. Mensen die alles klaar maken voor de stroom toeristen. Je kunt de serie bekijken op De achterkant van Venetië.

Ik ben de afgelopen dagen diverse video’s of tutorials aan het bekijken van o.a. Photofacts en Fotoplezier. De meeste gaan over flitstechniek en over Lightroom Classic. Daarnaast op internet zoeken naar interessante sites. Daar kwam ik Photo London tegen, een Brits festival van 10 – 14 mei 2023 (8e editie Home - Photo London). Ook op dit festival tonen heel veel fotografen hun werk. Het zijn er zoveel en het is zo’n verschillend werk, dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Wie is nu echt goed of interessant? Martin Parr is de ‘artist in residence’, geloof ik, en dat is wel een gevestigde naam. Zijn werk is voor mij nog goed te volgen, hij vertelt verhalen, maar van veel mij onbekende fotografen begrijp ik niet veel. Vaak lijkt het een ‘niche’ waarin zij fotograferen, één onderwerp of thema dat uitgemolken wordt of zo niet-realistisch wordt gefotografeerd, dat je niet goed meer kunt volgen of dit fotografie of een combi is van fotografie, schilder-, knip- en plakwerk. Dat neemt niet weg dat er mooi werk tussen zit, dat verdere bestudering waard is.

De biografie van Henri Cartier – Bresson (1908 – 2004) uitgelezen. Goed en met vaart geschreven door Pierre Assouline. Afgekort HCB: een belangrijk fotograaf in de 20e eeuw, gevormd door training in schilderkunst (compositie), het surrealisme (maar geen surrealist) en bijna dood ervaringen in Ivoorkust. Bekend om zijn benadering van het ‘beslissende moment’. Belangrijk is dat hij zegt vooral vooraf goed na te denken over de compositie en welk beeld je wilt vastleggen. Dus niet intuïtief of lukraak beelden schieten, maar ook geduldig willen wachten op het ‘beslissende moment’. Vanaf zijn 60e is hij gestopt met fotograferen en weer gaan schilderen. Niet al te succesvol. Uit deze biografie komt een beeld naar voren van een bijzonder eigenzinnige en niet altijd prettige man (in de omgang). Een duidelijke visie: niks ‘croppen’, direct een goede compositie maken, op het juiste moment wachten (dus lang ergens zijn en wachten), geen kleur gebruiken (dat leidt af van de essentie, kleur is voor schilders). Kunstzinnige of abstracte fotografie vond hij maar niks. Het moet ergens over gaan: documentaire of journalistieke fotografie, zonder sensatie en vaak of juist over de mensen die iets meemaken (bij belangrijke gebeurtenissen, dus niet de gebeurtenis zelf). In vervolg op HCB verschuift mij aandacht nu naar Walker Evans. HCB bewonderde hem zeer.

Op 11 oktober 2022 een tweede bezoek gebracht aan BredaPhoto. Veel bijzondere fotografie en installaties. Tegelijk moet ik zeggen, dat weinig fotowerk mij echt inspireerde. Het werk is vaak moeilijk te begrijpen zonder uitleg of zonder verhaal. Dat is uitdrukkelijk nodig. Mijn conclusie is dan ook dat het ‘verhaal’ van wezenlijker belang is dan de foto’s, in ieder geval bij de meeste fotografen op dit festival. De foto’s geven een beeld ‘erbij’, illustreren het verhaal, maar maken op mij geen verpletterende indruk. Soms begrijp ik de beelden zelfs niet, en kan ik geen connectie met het verhaal leggen. Soms zijn de beelden van hoge kwaliteit – althans naar professionele maatstaven – soms zien ze eruit als toevallige ‘kiekjes’. Juist die ‘kiekjes’ kan ik niet altijd in verband brengen met het verhaal.

Het tweede (studie) jaar van de opleiding van Statief is voorbij, maar door mij nog niet afgerond. In oktober lever ik mijn examenopdracht in. Ondertussen ben ik wel lid geworden van de autonome werkgroep. Een flinke groep, die nog wel gesplitst gaat worden. Nu nog in het stadium van elkaar leren kennen en nadenken over mogelijke projecten, individueel en gezamenlijk. Ik zie grote verschillen in achtergrond, belangstelling en benadering van de deelnemers. Ik ga nu aan de slag met het idee ‘Fotografie en Filosofie’. Met in mijn achterhoofd de uitspraak van Hannah Arendt: “in de filosofie is zien het dominante zintuig. In het filosofisch café Nijmegen wordt het als volgt omschreven: Fotografie en filosofie geven allebei een beeld. Van mensen, van leven, van de samenleving. Vergelijk je het werk van sociale filosofen met dat van documentaire fotografen, dan stuit je steeds op dezelfde thema’s. Rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid. Vrijheid en onvrijheid. Welvaart en armoede. Vrede en conflict. Hoe verbeelden filosofie en fotografie onze sociale samenleving? Hoe weerspiegelen filosofie en fotografie elkaar? Zijn foto’s ook filosofisch? Geven foto’s dan ook argumenten en redenen, stellen foto’s normen en maken ze onderscheid tussen goed en kwaad? Hebben we hier te maken met filosofie of fotografie?